Suy dinh dưỡng thể thấp còi là gì?

Suy dinh dưỡng thể thấp còi là một dạng suy dinh dưỡng mãn tính được thể hiện bởi tình trạng trẻ có chiều cao theo tuổi thấp hơn so với chiều cao chuẩn, phần lớn xảy ra ở trẻ em dưới 3 tuổi

Suy dinh dưỡng thể thấp còi phản ánh tình trạng chăm sóc, nuôi dưỡng chất lượng thấp trong thời gian dài của trẻ hoặc nhiễm khuẩn lặp đi lặp lại và các thiếu hụt kéo dài qua nhiều thế hệ

Trẻ khi bị suy dinh dưỡng thể thấp còi dễ trở thành người trưởng thành có chiều cao thấp, dễ mắc bệnh hơn so với người thường và có nguy cơ tử vong cao

Có nhiều nguyên nhân khiến trẻ suy dinh dưỡng thể thấp còi, trong đó vai trò của cha mẹ có ảnh hưởng lớn nhất đến tình trạng của trẻ

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng thể thấp còi là do trẻ không được nuôi dưỡng đúng cách:

• Các bữa ăn không đầy đủ dưỡng chất hoặc dưỡng chất không cân bằng, chế độ ăn áp dụng thiên lệch,…
• Bữa ăn thiếu các vi chất (canxi, kẽm, vitamin và khoáng chất) dẫn đến trẻ dễ bị nhiễm bệnh và suy dinh dưỡng, đồng thời ảnh hưởng đến sự phát triển của hệ cơ, xương khớp, hệ thần kinh
• Ít cho trẻ vận động, tập thể dục dẫn đến trẻ biếng ăn, yếu ớt, kém ngủ và chậm tăng cân, các tế bào xương không phát triển khiến tình trạng thấp còi càng trở nên nghiêm trọng hơn.

Ngoài ra:

• Suy dinh dưỡng có thể bắt nguồn từ thời kỳ mang thai của người mẹ khi mẹ bị thiếu dinh dưỡng hoặc mắc bệnh trong giai đoạn đó làm thai nhi chậm phát triển trong tử cung

• Nguyên nhân do bệnh tật: trong 2 năm đầu tiên trẻ rất dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn như tiêu chảy, viêm phổi, giun sán,… tái đi tái lại ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao vì làm trẻ biếng ăn, nôn trớ và giảm hấp thu chất dinh dưỡng

• Nguyên nhân do di truyền: gia đình có bố mẹ có chiều cao thấp thì trẻ cũng dễ có nguy cơ thấp còi tuy nhiên tác động do môi trường vẫn quan trọng hơn cả

Triệu chứng suy dinh dưỡng thể thấp còi chủ yếu tình trạng chiều cao thấp bé 10% so với mức chuẩn của độ tuổi.

• Ngoài ra, sự phát triển thể lực, trí tuệ, sức khỏe của trẻ sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng

• Trẻ có thể bị giảm khả năng nhận thức, trí thông minh, kết quả học tập kém

• Trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn do suy giảm hệ miễn dịch và sau này cũng có nguy cao bị thừa cân, béo phì, đái tháo đường, tim mạch và tăng huyết áp

Trẻ có nguy cơ cao bị suy dinh dưỡng thể thấp còi thường là:

• Trẻ có cân nặng lúc sinh dưới 2500g bao gồm cả trẻ sinh non vì suy dinh dưỡng bào thai, không những nhẹ cân chiều dài của trẻ cũng thấp
• Trẻ có mẹ trong giai đoạn mang thai thiếu dinh dưỡng hoặc mắc các bệnh lý làm thai nhi chậm phát triển trong tử cung
• Trẻ có chế độ ăn kém và trong thời gian dài, thiếu hụt cả protein năng lượng và các vi chất dinh dưỡng
• Trẻ không được nuôi bằng sữa mẹ và không ăn bổ sung hợp lý
• Trẻ mắc bệnh tái diễn nhiều lần trong 2 năm đầu đời
• Trẻ có bố mẹ đều có chiều cao thấp

Phòng ngừa suy dinh dưỡng thể thấp còi cần được thực hiện tốt cả trong thời kỳ mẹ mang thai và trẻ em trong 2 năm đầu đời

Trong giai đoạn mang thai:

• Dinh dưỡng của mẹ khi mang thai cần bảo đảm nhu cầu protein, năng lượng, vitamin và khoáng chất để chống thiếu năng lượng trường diễn, thiếu máu, thiếu canxi,... Thức ăn cần đa dạng và đủ 4 nhóm thực phẩm
• Nên uống thêm viên sắt, acid folic để phòng chống thiếu máu và dị tật ống thần kinh thai nhi
• Khám thai định kỳ và kiểm tra sự tăng cân để bổ sung dinh dưỡng kịp thời

Trong 2 năm đầu đời:

• Sữa mẹ là thức ăn tốt nhất đối với trẻ nhỏ, cho trẻ bú sớm ngay sau đẻ và bú hoàn toàn trong 6 tháng đầu
• Từ 6 tháng trở lên cho ăn bổ sung, thức ăn bổ sung có đủ 4 nhóm thực phẩm cùng với bú mẹ kéo dài 18-24 tháng
• Không bắt trẻ kiêng khem quá mức khi trẻ bị bệnh, tiếp tục cho bú mẹ và ăn nhiều bữa, ăn thức ăn dễ tiêu để trẻ đủ dưỡng chất
• Bổ sung vi chất dinh dưỡng vitamin A, D, kẽm và tiêm chủng đầy đủ cho trẻ

Trẻ được chẩn đoán suy dinh dưỡng thể thấp còi khi chiều cao của trẻ thấp hơn so với trẻ bình thường cùng tuổi, cụ thể là dựa vào thang điểm Zscore theo WHO 2006:

• Nếu chiều cao theo tuổi  <-2SD là suy dinh dưỡng thấp còi
• 1 SD tương đương với 10% độ lệch chuẩn
• Nếu tỉ lệ chiều cao/ cân nặng của trẻ lớn hơn 80% thể hiện trẻ suy dinh dưỡng trong quá khứ và đã được điều chỉnh về chế độ ăn suy dinh dưỡng hiện chỉ là di chứng
• Nếu tỉ lệ chiều cao/ cân nặng của trẻ dưới 80% thì trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng mạn tiến triển, trẻ ăn thiếu nhiều ngày gây sụt cân và giảm chiều cao, thực sự cần giúp đỡ

Điều trị suy dinh dưỡng thể thấp còi cần tập trung đến chế độ dinh dưỡng của trẻ suy dinh dưỡng theo từng giai đoạn:

Đối với trẻ dưới 2 tuổi:

• Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, từ tháng thứ 7 cần cho trẻ ăn bổ sung và đủ số bữa mỗi ngày (6 tháng: 1 bữa bột loãng/ngày, 7-9 tháng: 2-3 bữa bột đặc/ngày, 10-12 tháng: 3-4 bữa bột đặc/ ngày
• Trẻ 1-2 tuổi ngoài bú mẹ cần ăn thêm 4 bữa/ ngày, nếu không có sữa mẹ thì mỗi ngày phải uống từ 400-500 ml sữa

Đối với giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì:

• Để đáp ứng nhu cầu năng lượng trẻ cần ăn đủ 3 bữa/ngày, đủ chất chất dinh dưỡng
• Cung cấp đầy đủ đạm, chất béo, sắt, vitamin A, C, D, canxi để trẻ khỏe mạnh và phát triển đầy đủ