Hội chứng thai chậm phát triển trong tử cung (IUGR) là tình trạng suy dinh dưỡng bào thai ngay khi còn trong bụng mẹ được xác định thông qua kích thước và trọng lượng thai dưới đường bách phân vị thứ 10 hoặc thứ 5, thứ 3 (tùy theo tài liệu sử dụng).

Để xác định thai có thực sự chậm phát triển hoặc ngừng phát triển cần phải đo kích thước và trọng lượng thai ít nhất trong 2 lần thăm khám liên tiếp cách nhau 1 tuần.

Trẻ sơ sinh chậm phát triển trong tử cung có nguy cơ tử vong và mắc các bệnh lý cao hơn so với trẻ khác như: chậm phát triển chiều cao, dậy thì sớm, rối loạn chuyển hóa gây đái tháo đường, tổn thương thận, tổn thương nội mạc mạch máu

Một số nguyên nhân chính gây chậm phát triển thai trong tử cung gồm có:

• Tiền sản giật: là bệnh lý mà thai phụ có tình trạng tăng huyết áp làm ức chế các tĩnh mạch làm hạn chế sự lưu thông máu đến nhau thai khiến tử cung không thể cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho bào thai, hậu quả là sự chậm phát triển của thai trong tử cung

• Mang đa thai: việc đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng cho nhiều bào thai sẽ khó khăn hơn chỉ một bào thai và nguy cơ tiền sản giật khi mang đa thai cũng cao hơn. Có đến 25-30% thai chậm phát triển khi mang thai song sinh

• Nhiễm trùng: bất kỳ bệnh lý nhiễm trùng nào ở mẹ trong thời kỳ mang thai (giang mai, sởi, nhiễm toxoplasma, cytomegalovirus) đều có thể dẫn đến tình trạng thai chậm phát triển trong tử cung

• Thiểu ối: nước ối là thành phần quan trọng giúp thai phát triển bình thường, nếu mực nước ối thấp do bất kỳ nguyên nhân nào (sức khỏe mẹ không tốt, sử dụng thuốc, rỉ ối) cũng có thể dẫn đến thai nhi chậm phát triển

• Nhau thai yếu: nhau thai khi hoạt động không bình thường sẽ không cung cấp đủ oxy và chất dinh dưỡng cho thai nhi

Ngoài ra, còn có một số nguyên nhân khác có thể kể đến như:

• Mẹ có vóc dáng nhỏ hoặc thiếu chất dinh dưỡng

• Tử cung có hình dạng hoặc kích thước bất thường

• Mẹ chảy máu hoặc mắc các bệnh lý như: đái tháo đường thai kỳ, hồng cầu liềm…

• Mẹ có lối sống thiếu lành mạnh, sử dụng rượu bia, thuốc lá, tiếp xúc chất độc hại…

• Thai nhi bị bất thường về nhiễm sắc thể: hội chứng Turner, Down

• Các bất thường về di truyền và xương ở thai nhi

• Dấu hiệu của thai chậm phát triển trong tử cung thường không rõ ràng, chủ yếu phát hiện ra khi khám thai định kỳ

• Mẹ có thể tăng cân ít hơn bình thường hoặc có tình trạng thiểu ối

• Mẹ mắc các bệnh lý như tăng huyết áp, đái tháo đường

Những bà mẹ nguy cơ cao có thai chậm phát triển trong tử cung thường có:

• Tiền sử đẻ con chậm phát triển trong tử cung

• Tăng cân ít hơn bình thường trong thai kỳ

• Chiều cao tử cung nhỏ hơn tuổi thai

• Mắc các bệnh lý như cao huyết áp, đái tháo đường, bệnh lý hồng cầu

• Tiền sử hút thuốc lá, nghiện rượu bia, sử dụng chất kích thích

• Mang song thai hoặc đa thai

• Mắc các bệnh lý nhiễm trùng hoặc rối loạn di truyền

• Tiền sử tiếp xúc với các hóa chất độc hại

• Các cặp vợ chồng khi có kế hoạch mang thai cần đến gặp bác sĩ để được tư vấn về di truyền

• Mẹ cần tránh sử dụng chất kích thích, rượu bia, thuốc lá trước và trong thời kỳ mang thai

• Hạn chế các thực phẩm, các chất chứa caffeine

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý, bổ sung vitamin và khoáng chất đầy đủ

• Tập thể dục nhẹ nhàng khoảng 30 phút mỗi ngày

• Khi sử dụng thuốc cần phải hỏi ý kiến bác sĩ để tránh thuốc có tác dụng phụ làm thai chậm phát triển

Chẩn đoán thai chậm phát triển trong tử cung dựa chủ yếu vào siêu âm do thường không có triệu chứng đặc trưng. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu thai chậm phát triển trong tử cung gợi ý như:

• Thai phụ có tiền sử đẻ con chậm phát triển trong tử cung

• Trong giai đoạn mang thai mẹ tăng cân ít hơn bình thường và chiều cao tử cung nhỏ hơn tuổi thai

• Mẹ phát hiện một số nguyên nhân như huyết áp cao, bệnh lý tim mạch

Để chẩn đoán xác định cần dựa vào siêu âm là chủ yếu vì:

• Đây là phương pháp hữu hiệu để chẩn đoán vì có thể so sánh đối chiếu kích thước của thai với kích thước chuẩn từ đó đánh giá thai chậm phát triển trong tử cung cân đối hay không cân đối

• Có đến 90% trường hợp thai chậm phát triển trong tử cung có thiểu ối và dễ dàng phát hiện được qua siêu âm

• Có khả năng ước lượng được trọng lượng thai để đối chiếu với chỉ số trung bình

• Hiện nay chưa có phương pháp hữu hiệu để điều trị thai chậm phát triển trong tử cung, cần phải theo dõi chặt chẽ và tư vấn kỹ cho sản phụ và gia đình trong giai đoạn mang thai

• Có thể điều trị tăng huyết áp nếu xác định đó chính là nguyên nhân gây thai chậm phát triển

• Cần cho thai phụ nghỉ ngơi, hạn chế lao động nặng

• Nếu nguyên nhân đến từ bất thường nhiễm sắc thể hay đa dị tật thì nên chỉ định đình chỉ thai nghén, nếu dị tật đơn độc thì cần được hội chẩn với trung tâm chẩn đoán trước sinh và bác sĩ phẫu thuật để có hướng xử trí sau sinh

• Dùng corticoid cho tuổi thai từ 28 đến hết 34 tuần

• Theo dõi liên tục nhịp tim thai từ tuần 26, đánh giá độ giao động của tim thai và biến đổi nhịp tim thai

Đình chỉ thai nghén được đặt ra sau khi đã đánh giá toàn diện tuổi thai, tiền sử, tình trạng mẹ và bệnh lý đi kèm và trong các trường hợp sau:

• Tuổi thai trên 31 tuần mà nhịp tim thai dao động kém, dao động độ không liên tục qua 1 tuần theo dõi, nhịp chậm đơn độc và kéo dài, lặp lại nhiều lần

• Tuổi thai trên 34 tuần mà Doppler động mạch rốn có dòng tâm trương bằng không và bất thường Doppler động mạch não, thai có biểu hiện ngừng tiến triển

• Tuổi thai trên 37 tuần mà bất thường Doppler động mạch rốn, động mạch não, monitor

Trong trường hợp chuyển dạ tự nhiên hoặc đình chỉ thai nghén không có chống chỉ định đẻ đường dưới thì theo dõi như một cuộc đẻ thường. Nếu có suy thai hoặc giảm ối, có yếu tố bất lợi như nhau bám thấp, ngôi ngược thì cần mổ lấy thai và có sự tham gia của bác sĩ hồi sức sơ sinh.