Viêm màng ngoài tim là tình trạng viêm kích thích của màng ngoài tim, màng mỏng bao quanh tim. Viêm màng ngoài tim thường gây ra đau ngực và đôi khi các triệu chứng khác. Viêm màng ngoài tim thường đột ngột và ngắn (cấp tính). Khi các triệu chứng dần dần phát triển thêm hoặc kéo dài, tình trạng này được coi là mãn tính. Cơn đau ngực mạnh liên kết với viêm màng ngoài tim xảy ra khi bị viêm hay bị kích thích, hai lớp màng ngoài tim chà, cọ sát với nhau.

Bệnh viêm màng ngoài tim thường bắt đầu đột ngột nhưng không kéo dài (cấp tính). Khi các triệu chứng phát triển dần dần hoặc kéo dài, viêm màng ngoài tim được coi là mãn tính.

Biến chứng của viêm màng ngoài tim có thể bao gồm:

• Viêm màng ngoài tim co thắt: hiếm gặp, một số người bị viêm màng ngoài tim, đặc biệt là những người bị viêm lâu dài và tái phát mạn tính, có thể phát triển dày lên, sẹo và co thắt màng ngoài tim vĩnh viễn. Ở những người này, màng ngoài tim mất đi tính đàn hồi và giống như một trường hợp cứng nhắc chặt quanh tim, khiến tim không hoạt động bình thường. Tình trạng này được gọi là viêm màng ngoài tim co thắt và thường dẫn đến phù chân và bụng cổ trướng kèm theo khó thở.

• Chèn ép tim: khi quá nhiều chất lỏng tích tụ trong màng ngoài tim, một tình trạng nguy hiểm được gọi là chèn ép tim có thể xảy ra. Chất lỏng dư thừa gây áp lực lên tim và không cho phép nó lấp đầy. Điều đó có nghĩa là ít máu rời khỏi tim, khiến huyết áp giảm đáng kể. Chèn ép tim có thể gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Các biến chứng của tim có thể từ nhẹ đến nặng thậm chí tử vong. Hầu hết các trường hợp là nhẹ và thường tự cải thiện. Điều trị cho các trường hợp nặng hơn có thể bao gồm thuốc và hiếm khi phẫu thuật. Chẩn đoán và điều trị sớm có thể giúp giảm nguy cơ biến chứng lâu dài do viêm màng ngoài tim.

• Nguyên nhân viêm màng ngoài tim thường khó xác định. Trong hầu hết các trường hợp, các bác sĩ không thể xác định nguyên nhân (vô căn) hoặc nghi ngờ nhiễm virus.

• Viêm màng ngoài tim cũng có thể phát triển sau một cơn đau tim lớn, do sự kích thích của cơ tim bị tổn thương tiềm ẩn. Ngoài ra, một dạng viêm màng ngoài tim chậm trễ có thể xảy ra vài tuần sau khi bị đau tim hoặc phẫu thuật tim.

• Viêm màng ngoài tim chậm trễ này được gọi là hội chứng Dressler. Hội chứng Dressler cũng có thể được gọi là hội chứng cắt bỏ sau phẫu thuật, hội chứng nhồi máu sau cơ tim và hội chứng chấn thương sau tim.

Các nguyên nhân khác gây viêm màng ngoài tim bao gồm:

• Bệnh tự miễn toàn thân: có thể bao gồm lupus và viêm khớp dạng thấp.

• Chấn thương: chấn thương ở tim hoặc ngực có thể dẫn đến viêm màng ngoài tim 

• Một số bệnh lý khác: có thể bao gồm suy thận, AIDS, bệnh lao và ung thư.

• Một số loại thuốc có thể gây viêm màng ngoài tim

• Trường hợp bình thường, túi màng ngoài tim hai lớp bao quanh trái tim  có chứa một lượng nhỏ chất lỏng bôi trơn. Trong viêm màng ngoài tim, túi bị viêm và ma sát từ túi bị viêm dẫn đến đau ngực.

• Viêm màng ngoài tim tùy thuộc phân loại, thời gian mà có các triệu chứng khác nhau. Viêm màng ngoài tim cấp tính thường kéo dài dưới ba tuần, có thể  kéo dài khoảng bốn đến sáu tuần nhưng ít hơn ba tháng và liên tục.

• Viêm màng ngoài tim được mô tả là tái phát nếu nó xảy ra khoảng bốn đến sáu tuần sau một đợt viêm màng ngoài tim cấp tính với một khoảng thời gian không có triệu chứng ở giữa. Viêm màng ngoài tim được coi là mãn tính nếu các triệu chứng kéo dài hơn ba tháng.

• Viêm màng ngoài tim cấp tính: Triệu chứng phổ biến nhất là đau ngực dữ dội, đau như dao đâm, vị trí đầu sau xương ức hoặc ở bên trái ngực. Tuy nhiên, một số người bị viêm màng ngoài tim cấp tính mô tả cơn đau ngực của họ là âm ỉ, đau hoặc giống như áp lực, và có cường độ khác nhau. Cơn đau của viêm màng ngoài tim cấp tính có thể lan lên vai và cổ trái. Nó thường tăng lên khi ho, nằm xuống hoặc hít sâu. Ngồi lên và nghiêng về phía trước thường có thể làm dịu cơn đau. Đôi khi, có thể khó phân biệt đau màng ngoài tim với cơn đau xảy ra khi bị đau tim.

• Viêm màng ngoài tim mãn tính thường liên quan đến viêm mãn tính và có thể dẫn đến chất lỏng xung quanh tim (tràn dịch màng ngoài tim). Triệu chứng phổ biến nhất của viêm màng ngoài tim mạn tính là đau ngực.

Tùy thuộc vào loại, các dấu hiệu và triệu chứng của viêm màng ngoài tim có thể bao gồm một số hoặc tất cả những điều sau đây:

• Đau nhói, xuyên ngực ở trung tâm hoặc bên trái ngực, thường dữ dội hơn khi hít vào

• Khó thở khi ngả

• Đánh trống ngực

• Sốt thấp

• Một cảm giác yếu đuối, mệt mỏi hoặc cảm thấy ốm yếu

• Ho

• Bụng hoặc chân sưng

Khi nào cần đến gặp bác sĩ?

Tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức nếu bạn phát triển các triệu chứng đau ngực mới.

Nhiều triệu chứng của viêm màng ngoài tim tương tự như các bệnh về tim và phổi khác. Bạn càng được đánh giá sớm, bạn càng sớm nhận được chẩn đoán và điều trị thích hợp. Ví dụ, mặc dù nguyên nhân gây đau ngực cấp tính có thể là viêm màng ngoài tim, nguyên nhân ban đầu có thể là do đau tim hoặc cục máu đông của phổi (thuyên tắc phổi).

Chưa có biện pháp nào phòng được viêm màng ngoài tim

Chẩn đoán viêm màng ngoài tim dựa vào:

• Khai thác tiền sử bệnh

• Khai thác bệnh sử: đặt câu hỏi về đau ngực, tính chất cơn đau, thời gian đau và các triệu chứng khác. 

• Khám lâm sàng: nghe tim, bác sĩ đặt một ống nghe trên ngực để kiểm tra các âm thanh đặc trưng của viêm màng ngoài tim, được thực hiện khi các lớp màng ngoài tim chà xát với nhau. Tiếng ồn này đặc trưng được gọi là cọ màng ngoài tim.

Các xét nghiệm trợ giúp để chẩn đoán xác định viêm màng ngoài tim bao gồm:

• Điện tâm đồ (ECG): dùng các bản cực với dây (điện) được gắn vào da để đo xung điện phát ra từ tim. Xung được ghi nhận là sóng hiển thị trên màn hình hoặc in trên giấy. Một số kết quả điện tâm đồ có thể cho thấy viêm màng ngoài tim, trong khi những người khác có thể cho biết một cơn đau tim.

• Chụp X quang ngực: bác sĩ có thể nghiên cứu kích thước và hình dạng của tim. Hình ảnh của tim có thể hiển thị tim giãn rộng nếu nước thừa tích lũy ở màng ngoài tim này.

• Siêu âm tim: sử dụng sóng âm tần số cao để tạo ra hình ảnh và cấu trúc của tim, bao gồm sự tích tụ các dịch trong màng ngoài tim. Bác sĩ có thể xem và phân tích hình ảnh trên màn hình.

• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): có thể tạo ra nhiều hình ảnh chi tiết của tim và màng ngoài tim hơn nghiên cứu X quang thông thường. CT scan cũng có thể được thực hiện để loại trừ các nguyên nhân khác gây đau ngực cấp tính, như cục máu đông trong động mạch phổi (thuyên tắc phổi) hoặc bóc tách động mạch chủ.

• Cộng hưởng từ (MRI). Kỹ thuật này sử dụng một từ trường và sóng vô tuyến để tạo ra hình ảnh ngang qua tim, có thể tiết lộ độ dày lên hoặc thay đổi khác trong màng ngoài tim.

Điều trị viêm màng ngoài tim thường phụ thuộc vào nguyên nhân cũng như mức độ nghiêm trọng. Các trường hợp viêm màng ngoài tim nhẹ có thể tự khỏi mà không cần điều trị.

Điều trị nội khoa

Các loại thuốc để giảm viêm và sưng liên quan đến viêm màng ngoài tim thường được kê đơn, bao gồm:

• Thuốc giảm đau: các cơn đau liên quan đến viêm màng ngoài tim đáp ứng tốt với điều trị bằng thuốc giảm đau có sẵn mà không cần toa bác sĩ, chẳng hạn như aspirin hoặc ibuprofen (Advil, Motrin IB, những người khác). Những loại thuốc này cũng giúp giảm viêm. Thuốc giảm đau theo toa cũng có thể được sử dụng.

• Colchicine (Colcrys, Mitigare): làm giảm viêm trong cơ thể, có thể được chỉ định cho viêm màng ngoài tim cấp tính hoặc như là một điều trị cho các triệu chứng tái phát.
  Colchicine có thể làm giảm thời gian của các triệu chứng viêm màng ngoài tim và giảm nguy cơ tình trạng này sẽ tái phát. Tuy nhiên, loại thuốc này không an toàn cho những người mắc một số vấn đề sức khỏe đã có từ trước, như bệnh gan hoặc thận và cho những người dùng một số loại thuốc. Bác sĩ sẽ kiểm tra cẩn thận tiền sử sức khỏe của bạn trước khi kê toa colchicine.

• Corticosteroid: sử dụng nếu không đáp ứng với thuốc giảm đau hoặc colchicine hoặc nếu bạn có các triệu chứng viêm màng ngoài tim tái phát, bác sĩ có thể kê toa một loại thuốc steroid

• Kháng sinh: Khi nhiễm trùng vi khuẩn là nguyên nhân cơ bản của viêm màng ngoài tim điều trị bằng kháng sinh và dẫn lưu nếu cần thiết.

Cần nhập viện nếu nghi ngờ chèn ép tim, biến chứng nguy hiểm của viêm màng ngoài tim do sự tích tụ dịch quanh tim. Khi chèn ép tim, có thể trải qua kỹ thuật gọi là chọc hút dịch màng ngoài tim.

Điều trị ngoại khoa

Phẫu thuật trong một số trường hợp nặng, viêm màng ngoài tim tái phát, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật loại bỏ màng ngoài tim (pericardiectomy).

• Chọc hút dịch màng ngoài tim. Trong phần này, bác sĩ dùng kim tiêm vô trùng hay một ống nhỏ (ống thông) để loại bỏ nước và các chất lỏng dư thừa từ khoang màng ngoài tim. Được gây tê cục bộ trước khi trải qua chọc hút, thường được thực hiện với sự theo dõi siêu âm tim. Điều này có thể tiếp tục trong vài ngày trong quá trình nhập viện.

• Cắt bỏ màng ngoài tim. Nếu được chẩn đoán viêm màng ngoài tim co thắt, có thể cần phải trải qua một thủ tục phẫu thuật (pericardiectomy) để loại bỏ toàn bộ màng ngoài tim đã trở nên cứng nhắc có ảnh hưởng đến các chức năng của tim.